W ostatnich kilku latach unijny sektor mleka i przetworów mlecznych stanął przed licznymi wyzwaniami, takimi jak pandemia COVID-19, napięcia geopolityczne, wzrost kosztów produkcji i wysoka inflacja cen żywności. Mimo to, sektor wykazał się niezwykłą odpornością, co skutkowało stałym wzrostem dostaw mleka w UE i utrzymaniem pozycji światowego lidera w eksporcie produktów mlecznych.
Sektor mleczarski w UE wykazuje swoją odporność
W ostatnich latach sektor mleka i przetworów mlecznych w Unii Europejskiej wykazał znaczną wytrzymałość, mimo licznych zakłóceń. Pandemia COVID-19 przyniosła zmiany w globalnym zapotrzebowaniu na produkty mleczne. Dodatkowo, napięcia geopolityczne spowodowały wzrost kosztów produkcji (energia, pasze, nawozy, transport), co przełożyło się na wysoką inflację cen żywności, przewyższającą ogólną inflację w większości państw UE, oraz na wzrost stóp procentowych, co negatywnie wpływa na inwestycje niezbędne do poprawy wydajności. Sektory mleczarskie niektórych krajów UE borykają się również z długotrwałymi problemami strukturalnymi, trudnościami w przekazywaniu gospodarstw kolejnym pokoleniom i niedoborem pracowników. Jednocześnie obserwuje się rosnącą presję polityczną i legislacyjną na sektory hodowlane, aby przyczyniały się do realizacji ambitnych celów środowiskowych na poziomie krajowym i unijnym, oraz do podnoszenia standardów dobrostanu zwierząt.
Mimo tych wyzwań, produkcja mleka w UE systematycznie wzrastała w ciągu ostatniej dekady, a Unia zachowała pozycję światowego lidera w eksporcie produktów mlecznych. Przewiduje się, że wzrost wydajności będzie kontynuowany w nadchodzących latach, chociaż możliwe jest spowolnienie tempa wzrostu. Wiele czynników przyczyniających się do rozwoju wysoko wyspecjalizowanego i efektywnego systemu produkcji mleka w UE dobiega punktu krytycznego (np. zmniejszająca się różnica w wydajności między krajami UE) lub może być zrównoważonych przez nowe tendencje (jak np. ekstensywne, niskonakładowe, ekologiczne i inne alternatywne systemy hodowlane, które mogą ograniczać wzrost średniej wydajności mlecznej).
Produkcja mleka zmierza w kierunku zrównoważonego rozwoju
Produkcja mleka w Unii Europejskiej stoi obecnie na progu istotnych zmian, zmierzając ku bardziej zrównoważonemu rozwojowi. W przyszłości, aspekty związane ze zrównoważonym rozwojem będą nadal odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu tego sektora. Wysokie standardy jakości i zrównoważenia, a także różnorodne metody produkcji, takie jak ekologiczna czy certyfikowana, będą przyczyniać się do wzrostu wartości dodanej w branży. Zaostrzające się polityki środowiskowe na szczeblu unijnym i krajowym prawdopodobnie doprowadzą do zmniejszenia pogłowia bydła mlecznego w UE o 13% do roku 2035 w porównaniu ze średnią z lat 2021-2023. Aspekty społeczne zrównoważonego rozwoju, takie jak większa troska o dobrostan zwierząt, mogą przyczynić się do lepszego zdrowia zwierząt i wyższych plonów, choć oczekuje się, że tempo wzrostu wydajności mleka spowolni do 0,9% rocznie, osiągając jedynie połowę tempa wzrostu z ostatniej dekady. W przeszłości kluczowe czynniki wzrostu wydajności mlecznej, jak różnice w produktywności i inne czynniki strukturalne między krajami UE, będą stopniowo tracić na znaczeniu. W konsekwencji, produkcja mleka w Unii Europejskiej może maleć średnio o 0,2% rocznie aż do roku 2035.
Przewiduje się zmiany w tempie wzrostu światowej produkcji mleka
Globalna produkcja mleka ma wzrastać w tempie podobnym do tego z ostatniej dekady, czyli około 1,6% rocznie. W przeszłości Unia Europejska miała znaczący wkład w ten wzrost, jednak w przyszłości oczekuje się, że inne kraje i regiony będą głównymi napędami wzrostu światowej produkcji mleka. Na przykład, kraje Azji Południowo-Wschodniej i Afryki Północnej mogą zwiększyć produkcję mleka o średnio 3% rocznie aż do 2035 roku. Chociaż około 8% światowego mleka podlega handlowi międzynarodowemu, to nowe moce produkcyjne w Afryce i Azji będą prawdopodobnie absorbowane przez lokalne rynki. Wzrost populacji i rozwój gospodarczy to główne czynniki napędzające wzrost. Jednakże, spodziewane jest, że wzrost populacji w Chinach zahamuje, co wpłynie na spowolnienie wzrostu popytu w ciągu ostatniej dekady. Przyszły dynamiczny wzrost konsumpcji produktów mlecznych w Azji najprawdopodobniej będzie pochodził z regionu Azji Południowo-Wschodniej.
UE nadal liderem w światowym eksporcie produktów mlecznych
Mimo że główne kraje importujące stają się bardziej samowystarczalne, nadal będą musiały importować produkty mleczne, by zaspokoić krajowe potrzeby. Przewiduje się jednak, że tempo wzrostu globalnego importu produktów mlecznych zwolni do około 2% rocznie w latach 2023-2035, w porównaniu do 4% w poprzedniej dekadzie. UE i Nowa Zelandia pozostaną dwoma największymi eksporterami produktów mlecznych na świecie, z udziałem około 24% każdy. Mimo spadającej produkcji mleka, Unia Europejska ma utrzymać stabilny poziom eksportu. W Nowej Zelandii wzrost produkcji mleka ma zwolnić ze względu na ograniczenia systemów opartych na pastwiskach i rosnące presje polityki środowiskowej, które nie sprzyjają zwiększaniu pogłowia krów. Stanom Zjednoczonym, z mniej rygorystycznymi ograniczeniami zrównoważonego rozwoju, przewiduje się największy wzrost produkcji wśród głównych eksporterów, co umocni ich trzecią pozycję w światowym eksporcie (20% udziału w 2035 r., w porównaniu z 14% obecnie). Argentyna również może zwiększyć swoją pozycję na rynku eksportowym.
UE dostosowuje handel do zmieniającego się globalnego popytu na produkty mleczne
W obliczu spodziewanego spowolnienia globalnego wzrostu importu produktów mlecznych, szczególnie mleka w proszku, UE musi dostosować swoje strategie handlowe. Zmieniające się potrzeby głównych importerów, takich jak rosnąca produkcja mleka w proszku w regionach importujących, wpłyną na eksport UE. Sery i serwatka mogą nadal utrzymywać wysoki poziom eksportu, podczas gdy masło może doświadczyć jeszcze szybszego wzrostu. Kraje takie jak Nowa Zelandia, będące głównymi eksporterami, mogą musieć dostosować swoje portfolio eksportowe w odpowiedzi na zmiany na rynkach, takie jak spadek popytu w Chinach. UE będzie musiała zwrócić uwagę na globalne trendy demograficzne i wzrost dochodów, które faworyzują produkty mleczne o wyższej wartości dodanej.
Ograniczony wzrost zawartości suchej masy w mleku UE
W UE, strategie żywieniowe i selekcja ras krów mlecznych mogą pomóc w poprawie zawartości suchej masy w mleku. Jednak, w przeciwieństwie do ostatniej dekady, znaczące postępy mogą być trudniejsze do osiągnięcia, częściowo z powodu zmian klimatycznych wpływających na dostępność i jakość paszy oraz stresu cieplnego u krów. Spodziewa się, że zawartość suchej masy w mleku może nadal maleć, co, w połączeniu z redukcją podaży surowego mleka w UE, prowadzi do prognozowanego spadku zawartości tłuszczu mlecznego i suchej masy beztłuszczowej do 2035 roku.
Produkcja serów i serwatki nadal priorytetem w UE
Zwiększone globalne zapotrzebowanie, napędzane przez rosnące zastosowanie w żywności i wprowadzanie nowych produktów o właściwościach odżywczych i zdrowotnych, ma wzmocnić perspektywy produkcji proszkowej serwatki w Unii Europejskiej. Przewiduje się, że produkcja serwatki w UE będzie rosła o 0,3% rocznie do 2035 roku, podobnie jak jej eksport, który może wzrosnąć o 0,4% rocznie. Pomimo oczekiwanej wzmożonej konkurencji na globalnym rynku produktów mlecznych, stabilność produkcji i eksportu w UE jest prognozowana. Krajowe zużycie może zwiększyć się o około 0,4% rocznie do 2035 roku. Antycypuje się, że te zmiany rynkowe stopniowo zmienią orientację rynku proszkowej serwatki w UE z eksportowej na większe wykorzystanie krajowe. Z kolei dla pełnotłustego mleka w proszku (WMP), oczekuje się spadku produkcji o 18% do 2035 roku, w porównaniu z niskim poziomem z lat 2021-2023, głównie z powodu zmniejszonego globalnego popytu i niskiej konkurencyjności UE. Eksport WMP z UE prawdopodobnie zanotuje znaczny spadek o 5% rocznie. Niemniej jednak, krajowe wykorzystanie WMP powinno pozostać stabilne, wspierane przez przemysł spożywczy. Ogólnie, chociaż całkowity eksport produktów mleczarskich z UE pozostanie stabilny pod względem objętości, oczekuje się wzrostu wartości eksportu. Wynika to częściowo z przewidywanego większego udziału produktów o wartości dodanej w eksporcie oraz wzrostu cen eksportowych.
Sery jako kluczowy produkt eksportowy Unii Europejskiej prawdopodobnie utrzymają swoją pozycję, z prognozowanym wzrostem eksportu o 0,8% rocznie do 2035 roku. Wzrost konsumpcji serów w UE jest również przewidywany (o 0,3% rocznie), mimo obecnych wysokich poziomów konsumpcji z lat 2021-2023 i pewnego spowolnienia wzrostu spowodowanego niedawną inflacją cen żywności oraz następstwami pandemii COVID-19. W segmencie świeżych produktów mlecznych (FDP) prognozuje się dalszy spadek spożycia mleka, choć konsumpcja jogurtów i śmietany może pozostać na stabilnym poziomie, a nawet nieznacznie wzrosnąć. Wynika to częściowo z wprowadzenia nowych produktów, takich jak wzbogacone jogurty (np. z dodatkiem białka) czy wygodne w użyciu jogurty do picia, które odpowiadają na rosnące zainteresowanie konsumentów. Mimo to, całkowite spożycie FDP w UE ma tendencję spadkową (o -0,7% rocznie do 2035 roku), a eksport FDP może zmaleć po rekordowych poziomach z lat 2021-2023, częściowo z powodu zmniejszonego popytu w Chinach. Konsumpcja i eksport masła w UE powinny pozostać stabilne, dzięki silnemu popytowi ze strony przemysłu przetwórczego. Niemniej, masło może napotkać zwiększoną konkurencję ze strony innych tłuszczów (np. oleju z oliwek) zarówno w kuchni domowej, jak i gastronomii.
Wyższa równowaga cen mleka surowego w UE
Po gwałtownym spadku w pierwszej połowie 2023 roku, następującym po rekordowo wysokich cenach w latach 2021/2022, ceny produktów mleczarskich w Unii Europejskiej prawdopodobnie utrzymają się na ścieżce wzrostowej. Cena mleka surowego w UE ma pozostać znacznie wyższa niż przed 2022 rokiem aż do 2035 roku. Ten wzrost cen będzie jednak głównie wynikiem inflacji, a realne zmiany cen mogą pozostać stosunkowo stabilne. Spośród produktów mlecznych, największy wzrost cen spodziewany jest w przypadku sera, choć również ceny masła i innych produktów mlecznych w proszku w UE mogą znacząco wzrosnąć.
Zobacz także: Komisja Europejska zaprasza do konsultacji publicznych w sprawie dyrektywy azotanowej
